Γιώργος Περδίκης: Ημερίδα Στελεχών για το Κυπριακό, Τρίτη 20 Δεκεμβρίου 2016

Ομιλία Βουλευτή Γιώργου Περδίκη, Προέδρου Κινήματος Οικολόγων – Συνεργασία Πολιτών

Δημοσιογραφική Εστία, Λευκωσία

Resolution 3212 (άρθρο 5): Consider that all the refugees should return to their homes in safety and calls upon the parties concerned to undertake urgent measures to that end (1/11/1974)

Resolution 3395 (άρθρο 4): Calls upon the parties concerned to undertake urgent measures to facilitate the voluntary return of all refugees to their home in safety and to settle all other aspects of the refuge problem (20/11/1975).

Βασικές Αρχές

Αυτό που επικράτησε να λέγεται «Περιουσιακό» στην πραγματικότητα είναι το αποτέλεσμα συνεχών υποχωρήσεων των Ελληνοκυπρίων από τη βασική αρχή που αφορά το δικαίωμα της επιστροφής όλων των εκτοπισμένων στα σπίτια και τις περιουσίες τους, όπως αυτή καθορίζεται από τα ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών.

Τις τελευταίες δεκαετίες η επανεγκατάσταση των προσφύγων και η αποκατάσταση των νόμιμων ιδιοκτητών περιουσιών στα κατεχόμενα, έχει μετατραπεί από αναφαίρετο και αναπαλλοτρίωτο δικαίωμα σε ένα πολιτικό ζήτημα με πολλές περίπλοκες πτυχές, τεχνικές λεπτομέρειες, νομικές διατάξεις και δισεπίλυτα ζητήματα.

Επί της εποχής του Ντενκτάς η πάγια θέση των Τουρκοκυπρίων ήταν ότι το «περιουσιακό» θα λυθεί με αποζημίωση των περιουσιών των Ελληνοκυπρίων εκτοπισμένων και ιδιοκτητών γης στις κατεχόμενες περιοχές. Από την άλλη οι Ελληνοκύπριοι ζητούσαν να κατοχυρωθεί το δικαίωμα της ιδιοκτησίας και της επιστροφής όλων των προσφύγων. Με τα χρόνια και τις αλλεπάλληλες υποχωρήσεις η βασική θέση αρχών έχει ξεθωριάσει και γίνονται πλέον αποδεκτές σειρά από παραδοχές.

Τελικά η «επιστροφή των προσφύγων στις εστίες και τις περιουσίες τους» μετατράπηκε σε ένα πολιτικό θέμα με τον τίτλο «περιουσιακό» (property).

Το «περιουσιακό» είναι πλέον ένα ζήτημα πρακτικών διευθετήσεων, αποζημιώσεων, διαδικασιών, επιδιαιτησίας, κ.ο.κ.

Η παρούσα φάση

Η παρούσα φάση του «περιουσιακού» κινείται μέσα στο πλαίσιο του σχεδίου Ανάν και των συγκλίσεων Ντάουνερ. Αναφέρομαι σε αυτά τα δύο έγγραφα ως τις δύο μοναδικές σταθερές αναφορές αφού οι διαπραγματεύσεις για το κεφάλαιο αυτό συνεχίζονται, μέσα στις γνωστές πλέον συνθήκες συσκότισης και παραπληροφόρησης.

Σημειώνεται χαρακτηριστικά ότι τα έγγραφα για το περιουσιακό τα οποία έχουν διαβάσει οι εκπρόσωποι των κομμάτων χρονολογούνται από τον περασμένο Αύγουστο. Σημειώνεται επιπλέον ότι στις συνομιλίες του Μοντ Πελεράν έχει συζητηθεί εν εκτάσει το «περιουσιακό». Προς τούτου είχαν μεταβεί στην Ελβετία μαζί με τον Πρόεδρο Αναστασιάδη τα μέλη της Ελληνοκυπριακής ομάδας εργασίας με επικεφαλής την κ. Ερατώ Κοζάκου Μαρκουλή. Δεν γνωρίζουμε εάν έχει σημειωθεί οποιαδήποτε πρόοδος στο «περιουσιακό» και ποια είναι αυτή, όμως δημοσιογραφικές πληροφορίες επιμένουν ότι η οποιαδήποτε σύγκλιση δεν αποτυπώνεται μέχρι τις οριστικές συγκλίσεις στο θέμα των εδαφικών προσαρμογών.

Έχει επικρατήσει η αντίληψη ότι το θέμα των «εδαφικών αναπροσαρμογών» – ένα θέμα που βρίσκεται στον πυρήνα της διζωνικότητας – συνδέεται με το «περιουσιακό». Τούτο είναι αποτέλεσμα του γεγονότος που ήδη έχουμε υποδείξει ότι ένα κατ’ εξοχήν θέμα εφαρμογής των αρχών της φυσικής δικαιοσύνης και των αποφάσεων του ΟΗΕ, έχει μετατραπεί σε ένα τεχνικό ζήτημα αριθμών, ποσοστών και κατ’ οικονομία παραδοχών.

Η μοναδική περιοχή όπου ουσιαστικά εκεί και μόνον εκεί θα εφαρμοστούν οι αρχές του δικαίου, είναι τα εδάφη που θα επιστραφούν υπό Ελληνοκυπριακή διοίκηση.

Αποτελεί σύγκλιση λοιπόν (από την εποχή του σχεδίου Ανάν) ότι μόνο στις περιοχές που θα τεθούν υπό Ελληνοκυπριακή διοίκηση (στο εξής περιοχές υπό εδαφική προσαρμογή), οι περιουσίες θα επιστραφούν στους νόμιμους ιδιοκτήτες τους και οι εκτοπισμένοι θα επιστρέψουν απρόσκοπτα στις κατοικίες και περιουσίες τους. Μόνο εάν αυτές οι περιουσίες έχουν χρησιμοποιηθεί (έστω και παράνομα και παρά τη θέληση του ιδιοκτήτη) για δημόσια έργα ή έργα κοινής ωφελείας (π.χ. νοσοκομείο), ο ιδιοκτήτης θα τύχει άλλης θεραπείας.

Υπενθυμίζεται ότι η θέση των Ελληνοκυπρίων όπως καταγράφεται στο έγγραφο Ντάουνερ είναι ότι οι περιοχές που θα υπόκεινται σε «εδαφική αναπροσαρμογή» θα είναι τέτοιας έκτασης που να επιτρέπεται σε 100.000 εκτοπισμένους να επιστρέψουν στις εστίες τους, γεγονός που συνεπάγεται συμπερίληψη της Ελληνικής περιοχής της πόλης της Αμμοχώστου και της κωμόπολης της Μόρφου.

Μάλιστα ο κ. Χριστόφιας στην κριτική του για το έγγραφο Ντάουνερ σημειώνει ότι η «επιστροφή» 100.000 Ελληνοκυπρίων προσφύγων αποτελεί «θεμελιώδη προϋπόθεση για την αποδοχή της Ελληνοκυπριακής πλευράς των όποιων συγκλίσεων στο περιουσιακό». Αυτή η μορφή διασύνδεσης του «περιουσιακού» με το «εδαφικό» φαίνεται να έχει εγκαταλειφθεί στη συνέχεια από τον Νίκο Αναστασιάδη.

Όπως θα δούμε παρακάτω το σύνολο των περιουσιών των νόμιμων Ελληνοκυπρίων ιδιοκτητών που βρίσκονται στις περιοχές που θα τεθούν υπό την Ελληνοκυπριακή διοίκηση, συνιστούν μια ξεχωριστή περιουσιών (βλέπε παράρτημα).

Κατηγοριοποίηση περιουσιών

Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφερθούμε στην κατηγοριοποίηση των περιουσιών. Εμφανίζεται για πρώτη φορά στις συγκλίσεις Ντάουνερ, ένα έγγραφο που κυκλοφόρησε τον Απρίλιο 2013 ως το απόσταγμα των διαπραγματεύσεων της πενταετίας Χριστόφια με τους Ταλάτ και Έρογλου (Convergences 2008 – 2012). Στις σελίδες 26 - 28 περιλαμβάνεται ένας κατάλογος ο οποίος σύμφωνα με το κείμενο είχε συμπληρωθεί το Νοέμβριο του 2009 (TYPES / CATEGORIES OF AFFECTED PROPERTIES). Εκτός μιας διαφοράς (η οποία αποτυπώθηκε με μπλε και κόκκινα γράμματα) το κείμενο ήταν συμφωνημένο. Περιλάμβανε εικοσιμία κατηγορίες περιουσιών.

Οι Αναστασιάδης και Ακιντζί από το καλοκαίρι του 2015 είχαν συμφωνήσει στον κατάλογο των 22 κατηγοριών περιουσιών, λύνοντας υπέρ των Τούρκων τη διχογνωμία που υπήρχε στις συγκλίσεις Ντάουνερ, δηλαδή η εκκλησιαστική περιουσία θα ετύγχανε διάκρισης σε δύο κατηγορίες, δηλαδή μεταξύ των περιουσιών που χρησιμοποιούνται για λατρευτικούς σκοπούς και αυτών που δεν είχαν σχέση με θρησκευτικές δραστηριότητες (οι ορισμοί και η έκταση απομένουν να διευκρινιστούν).

Πέραν των ήδη συμφωνημένων κατηγοριών (22 στον αριθμό πλέον) στο έγγραφο Ντάουνερ περιγράφεται μια σύνθετη κατάσταση σε ότι αφορά τα κριτήρια στα οποία υπήρχε τότε μεγάλη απόκλιση και διαφορά. Τα κριτήρια σήμερα – εξ’ όσων ολίγων γνωρίζουμε – απομένει να διευκρινιστούν.

Η σημερινή κατάσταση πέραν της κατηγοριοποίησης των περιουσιών παραμένει ασαφής, υποψιάζομαι όχι γιατί δεν υπάρχουν συγκλίσεις αλλά γιατί αποφεύγουν αμφότερες οι πλευρές να τις καταγράψουν, με κίνδυνο να διαρρεύσουν. Το «περιουσιακό» σε σχέση και με το θέμα των «εδαφικών προσαρμογών» θεωρούνται «καυτή πατάτα». Οι διαπραγματευτές φοβούνται ότι θα προκληθούν αντιδράσεις από μέρους των επηρεαζόμενων «ένθεν και ένθεν» του συρματοπλέγματος (και ακόμα πέραν αυτού) που ενδεχομένως να επηρεάσουν τη διάθεση της κοινής γνώμης έναντι της συμφωνίας. Επιλέγεται δηλαδή η «εποικοδομητική ασάφεια», ή άλλως η παραπλάνηση και η συσκότιση αντί της ενημέρωσης και της γνώσης.

Περιουσίες σε περιοχές υπό εδαφική προσαρμογή

Ακόμα και για αυτήν την κατηγορία περιουσιών υπάρχουν ανοικτά ζητήματα τα οποία επετράπηκε να εγείρει η Τουρκοκυπριακή ηγεσία.

Έχουν εγερθεί θέματα σε σχέση με το χρόνο και το κόστος της μετεγκατάστασης όταν πρόκειται για κατοικίες ή επιχειρήσεις και βεβαίως ζητήματα αποζημίωσης και ποιος θα αναλάβει το κόστος της.

Το θέμα περιπλέκεται ακόμα περισσότερο με την πρόσφατη ιδέα του Προέδρου Αναστασιάδη για δημιουργία «ειδικών περιοχών». Όπως έγινε γνωστό ο Πρόεδρος Αναστασιάδης προκειμένου να κάμψει την αντίδραση της Τουρκίας για τη Μόρφου κατέθεσε την ιδέα όπως κάποιες περιοχές να είναι μεν υπό Ελληνοκυπριακή διοίκηση αλλά σε αυτές να ισχύουν άλλα κριτήρια για το «περιουσιακό» που να επιτρέπουν την παραμονή των παράνομων χρηστών στις Ελληνοκυπριακές περιουσίες. Δηλαδή ουσιαστικά ο Πρόεδρος Αναστασιάδης έχει ζητήσει τη δημιουργία μιας 23^ης κατηγορίας περιουσιών. Δεν είναι γνωστό επί τούτου η θέση των Τουρκοκυπρίων, πάντως δημόσιες αντιδράσεις φαίνεται να είναι απορριπτικές.

Υπάρχουν επίσης θέματα που αφορούν το δικαίωμα του νόμιμου ιδιοκτήτη να προσφύγει σε ένδικα μέσα και να διεκδικήσει αποζημίωση για απώλεια χρήσης.

Επειδή – όπως είπα ήδη – στο κεφάλαιο «περιουσιακό» διατηρείται εσκεμμένα η ασάφεια και συσκότιση, θα ήθελα να καταθέσω αυτούσιο ένα μικρό απόσπασμα επίσημης αναφοράς του Προέδρου Αναστασιάδη (για να διαλύσω μέρος της ασάφειας):

«Επιβεβαιώθηκε η συναντίληψη στα πιο κάτω:

Α. Αναγνώριση του ατομικού δικαιώματος στην ιδιοκτησία.

Β. Δίδεται το δικαίωμα στον ιδιοκτήτη να προσφύγει, κατά προτεραιότητα, τον πρώτο χρόνο στην Επιτροπή Περιουσιών.

Αυτό δεν σημαίνει ότι αν δεν προσφύγει κατά τον πρώτο χρόνο θα απωλέσει με οποιοδήποτε τρόπο το δικαίωμα να πράξει κάτι ανάλογο στη συνέχεια, όπως και δεν επηρεάζονται τα δικαιώματα του, εάν μετά τον πρώτο χρόνο στην Επιτροπή Περιουσιών προσφύγει ο χρήστης, που μετά τον πρώτο χρόνο δικαιούται να αιτηθεί ομαλοποίηση της κατάστασης του.

Γ. Στον ιδιοκτήτη προσφέρονται οι ακόλουθες πέντε θεραπείες:

i. Επανεγκατάσταση

ii. Μερική αποκατάσταση

iii. Εναλλακτική αποκατάσταση

iv. Ανταλλαγή περιουσίας

v. Αποζημίωση

Να σημειωθεί ότι στην ενάσκηση του δικαιώματος του ο ιδιοκτήτης μπορεί να αξιώσει μία ή συνδυασμό των προσφερόμενων θεραπειών, δηλαδή, μπορεί να του δοθεί το 1/3 της περιουσίας του και τα 2/3 σε αποζημίωση ή με ανταλλαγή περιουσίας και ούτω καθεξής.

Δ. Σύσταση Επιτροπής Περιουσιών η οποία, προς ταχεία διεκπεραίωση των προσφυγών, θα υποδιαιρείται σε 10 Σώματα (chambers). Στα υπό αναφορά Σώματα θα εκπροσωπούνται εξίσου οι δύο Κοινότητες, ενώ θα συμμετέχουν και ξένοι εμπειρογνώμονες σε αριθμό Σωμάτων (chambers) που θα εκδικάζουν σύνθετες υποθέσεις.

Να δώσω ένα παράδειγμα: ένα κτήμα έχει διατεθεί για λόγους κατασκευής δρόμου, νοσοκομείου κλπ., θεωρείται βέβαιο ότι το μόνο που μπορεί να διεκδικήσει ο ιδιοκτήτης είναι αποζημίωση ή ανταλλαγή περιουσίας ή τις άλλες θεραπείες. Εκεί μπορεί να είναι Ελληνοκύπριος και Τουρκοκύπριος μόνο μέλη της Επιτροπής. Όπου όμως υπάρχει θέμα διεκδίκησης επανάκτησης της περιουσίας, δεν μπορεί να είναι ένας Ελληνοκύπριος με ένα Τουρκοκύπριο μόνο, αλλά πρέπει να συμμετάσχουν και ξένοι εμπειρογνώμονες που θα ορίζονται, είτε με κλήρωση, είτε άλλως πως, έτσι ώστε να υπάρχει μια αντικειμενική τρίτη άποψη για αντιμετώπιση αναλόγων φαινομένων και να μην πάει σε δικοινοτική αντιπαράθεση, δηλαδή ο Ελληνοκύπριος να υποστηρίξει τον Ελληνοκύπριο, ο Τουρκοκύπριος τον Τουρκοκύπριο, με αποτέλεσμα να έχουμε αδιέξοδο.

Ε. Θα εγκαθιδρυθούν:

1. Δικαστήριο Περιουσιών που θα εκδικάζει κατ’ έφεση τις αποφάσεις της Επιτροπής Περιουσιών.

2. Κατοχυρώνεται το δικαίωμα του αιτητή μετά την εξάντληση των εσωτερικών ενδίκων μέσων να προσφύγει στο ΕΔΑΔ.

ΣΤ. Προς διευκόλυνση και ταχεία διεκπεραίωση του έργου της Επιτροπής οι περιουσίες έχουν χωριστεί, ανάλογα με το ιδιοκτησιακό καθεστώς και τη χρήση, σε 22 κατηγορίες.

Η συζήτηση συνεχίζεται όσον αφορά τον τρόπο μεταχείρισης συγκεκριμένων κατηγοριών περιουσιών ( π.χ. χώροι λατρείας, περιουσίες που βρίσκονται σε στρατιωτικές ζώνες, περιουσίες για κοινωφελείς σκοπούς, βελτιωμένες περιουσίες, μη αναπτυγμένες περιουσίες, αγορά περιουσίας που βρίσκεται στην κατοχή χρήστη από άλλο χρήστη). Δηλαδή, αυτά είναι και τα σημαντικά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε στο Περιουσιακό.

Επίσης, στα κριτήρια που θα είναι ο καθοδηγητικός οδηγός για τον τρόπο λήψης αποφάσεων της Επιτροπής Περιουσιών, έχουμε διαφωνίες. Η ελληνοκυπριακή θέση παραμένει ότι επί της αρχής θα πρέπει να υπάρχει δίκαιη ικανοποίηση για τους πρόσφυγες και όσο το δυνατόν μεγιστοποίηση της θεραπείας της αποκατάστασης των περιουσιών. Σε αυτό το πλαίσιο έχουμε προτείνει καθοδήγηση από τη σχετική νομολογία του ΕΔΑΔ (case-law), ιδιαίτερα στο θέμα του συναισθηματικού δεσμού.

Η Επιτροπή Περιουσιών θα έχει τη διακριτική ευχέρεια να λαμβάνει αποφάσεις σχετικά με την θεραπεία που θα αποδοθεί, χωρίς αυτοματισμούς, λαμβάνοντας υπόψη την προτίμηση και τα σχετικά δεδομένα του επηρεαζόμενου ιδιοκτήτη που αποτείνεται σε αυτήν, με βάση τη νομολογία του ΕΔΑΔ. Αυτή είναι η θέση μας. Έχουμε διαφωνίες, έχουμε διαφορές, θέλω να σας το πω. Όταν επαναλαμβάνω καμιά φορά ότι έχουμε απόσταση να διανύσουμε, είναι διότι στο κεφαλαιώδες θέμα του Περιουσιακού έχουμε διαφορές».

(Σύσκεψη αρχηγών των κοινοβουλευτικών κομμάτων, Σάββατο 30/7/2016)

Ορισμένες αναγκαίες επισημάνσεις είναι οι εξής:

1^ον) Αναγνώριση ατομικού δικαιώματος

Η αναγνώριση του ατομικού δικαιώματος ιδιοκτησίας είναι δεδομένη από το κεκτημένο των διαπραγματεύσεων. Σημειώνεται ότι στο έγγραφο Ντάουνερ καταγράφεται ότι «both sides have recognized dispossessed owners right to their property”. Το γεγονός αυτό δεν εμπόδιζε τους Τουρκοκύπριους να ζητούν εκπτώσεις επί της αρχής ώστε π.χ. να μην επηρεάζεται η διζωνικότητα, να μην δημιουργηθεί νέα κατηγορία προσφύγων (the property dispute in Cyprus is essentially a political matter which will be resolved in accordance with the respect for individual rights of disposed owners and current users, as well as the fundamental principle of bi-zonality – έγγραφο συγκλίσεων Ντάουνερ).

Στις συγκλίσεις Αναστασιάδη / Ακιντζί περιλαμβάνεται η αναγνώριση ατομικού δικαιώματος στην ιδιοκτησία τόσο για τον νόμιμο ιδιοκτήτη όσο και για τον χρήστη χωρίς να διευκρινίζεται ποιος / και πότε έχει προτεραιότητα. Το ζήτημα αυτό, αφέθηκε να επιλυθεί εν μέρει στα κριτήρια και από τις αποφάσεις των Επιτρόπων / Δικαστηρίων.

2^ον) Νομολογία ΕΔΑΔ

Όσον αφορά τα κριτήρια πολύ λίγη πρόοδος φαίνεται να έχει σημειωθεί (εποικοδομητική ασάφεια!;). Από τα πρακτικά των συναντήσεων Αναστασιάδη – Ακιντζί (στα οποία είχαμε πρόσβαση μέχρι τον Οκτώβριο 2016) φαίνεται ότι σε κάποιο σημείο ο Πρόεδρος Αναστασιάδης εισηγήθηκε να μην συμφωνηθούν συγκεκριμένα κριτήρια αλλά να υιοθετηθεί ο ασαφής όρος «να λαμβάνονται αποφάσεις με βάση τη νομολογία του ΕΔΑΔ».

Ο Γερμανός συνταγματολόγος Marco που παρίσταται στις συζητήσεις υπέδειξε ότι τέτοιο πράγμα, δηλαδή νομολογία του ΕΔΑΔ, δεν υπάρχει. Το ΕΔΑΔ τοποθετείται κατά περίπτωση σε ατομικές προσφυγές λαμβάνοντας υπόψη ποικίλα δεδομένα και οι αποφάσεις του συχνά «φάσκουν και αντιφάσκουν». Σημείωσε ότι η πρόταση Αναστασιάδη δημιουργεί νομική αστάθεια. Όσα περισσότερα κριτήρια θα παραπεμφθούν στην Επιτροπή Περιουσιών τόσο μεγαλύτερη αναστάτωση θα δημιουργείται.

3^ον) Συναισθηματικός δεσμός

Ένα κριτήριο – το οποίο υποτίθεται ότι προκύπτει από νομολογία του ΕΔΑΔ – είναι ο «συναισθηματικός δεσμός». Είναι το κριτήριο που διαχωρίζει την κατοικία (στην όποια σημερινή κατάσταση της) από την εν γένει περιουσία είτε αυτή είναι κτίριο ή άλλο ακίνητο (χωράφι, αγροτική ανάπτυξη, επιχείρηση κλπ). Στην έννοια της εστίας εμπεριέχεται και περιουσία που χρησιμοποιούταν για βιοπορισμό (απομένει να καθοριστεί με ακρίβεια η έκταση και ο χαρακτήρας).

Φαίνεται ότι υπάρχει σύγκλιση ότι το κριτήριο του «συναισθηματικού δεσμού» θα ισχύει μόνο για όσους εκτοπισμένους γεννήθηκαν και έζησαν μέχρι την ηλικία των 10 ετών. Τούτο αποτελεί υποχώρηση αφού περιορίζει σε ελάχιστους απογόνους το δικαίωμα της επιστροφής στην περιουσία που νομίμως τους ανήκει όταν αυτή πρόκειται για κατοικία (χρησιμοποιείται και ο όρος nucleus family).

Σύμφωνα με μια πρόσφατη δημοσίευση στο ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟ της μελέτης της Fiona Mullen με βάση αυτό το κριτήριο και τις υπόλοιπες «απαγορεύσεις» δεν αναμένεται να έχουν πρόσβαση στο δικαίωμα επανάκτησης της κατοικίας τους περισσότεροι από 10.000 ηλικιωμένοι ή μεσήλικες Ελληνοκύπριοι.

Ακόμα και αυτό το δικαίωμα όμως παρεμποδίζεται στην εφαρμογή του από ανυπέρβλητα εμπόδια που έχουν να κάνουν με τις συνθήκες της απόλυτης διζωνικότητας – δικοινοτικότητας που επιδιώκουν οι Τούρκοι.

Για παράδειγμα όσοι/ες θελήσουν να εξασκήσουν το δικαίωμα επανεγκατάστασης (στη βάση του κριτηρίου του «συναισθηματικού δεσμού») θα πρέπει να εγκατασταθούν αμέσως στη βόρεια Τουρκοκυπριακή πολιτεία και να λάβουν την «εσωτερική υπηκοότητα» ως μόνιμοι κάτοικοι. Εάν δεν το πράξουν – νομίζω εντός ενός χρόνου – χάνουν το δικαίωμα επανεγκατάστασης.

Διερωτάται κανείς εάν θα βρεθούν αυτοί οι 10.000 Ελληνοκύπριοι που θα τολμήσουν να επιστρέψουν στη νόμιμη κατοικία τους, σε μια περιοχή όπου δεν θα παρέχεται καμία ασφάλεια, πρόσβαση σε κρατικές υπηρεσίες (λόγω γλώσσας), αστυνομία, υγεία, παιδεία κλπ, αμέσως μετά την έγκριση της συμφωνίας. Το πρόβλημα μεγενθύνεται όταν λάβει κανείς υπόψη ότι πολλές τέτοιες περιοχές κατοικούνται κατά πλειοψηφία από Τούρκους εποίκους (οι οποίοι λόγω των συγκλίσεων που περιλαμβάνονται σε άλλα κεφάλαια, παραμένουν μέχρι ενός).

4^ον) Αποζημιώσεις

Η περίπτωση που ο ιδιοκτήτης θα επιλέξει (ή θα του επιβληθεί) η αποζημίωση για την κατοικία ή άλλη περιουσία του, φαίνεται να είναι η πλέον πιθανή. Σε μια τέτοια περίπτωση προκύπτουν διάφορα αδιευκρίνιστα (;) ερωτήματα σε σχέση με το ύψος και το είδος της αποζημίωσης. Θυμίζω ότι στο σχέδιο Ανάν υπήρχε σχετική πρόνοια περί ομολόγων. Μέχρι σήμερα δεν έχουμε εντοπίσει τέτοια πρόνοια, αλλά ούτε έχει βρεθεί άλλος τρόπος χρηματοδότησης των μεγάλων ποσών που θα απαιτηθούν για αποζημιώσεις. Εάν επικρατήσει η άποψη των Ελληνοκύπριων ότι οι αποζημιώσεις πρέπει να υπολογίζονται στις τρέχουσες τιμές της αξίας των ακινήτων (οι Τουρκοκύπριοι διαφωνούν), υπολογίζεται ότι το ποσόν των αποζημιώσεων μπορεί να φτάσει μέχρι και 25 δισεκατομμύρια ευρώ (ο Αρχιεπίσκοπος μίλησε δημόσια για 60 δισεκατομμύρια ευρώ). Τα ποσά αυτά είναι αστρονομικά εάν ληφθεί υπόψη η διεθνής οικονομική κατάσταση και η κρίση στην οικονομία στην Κύπρο, Τουρκία και Ελλάδα.

Μια πρόσφατη πληροφόρηση αναφέρει ότι ένας από τους λόγους που το κατοχικό καθεστώς αποφεύγει να επιτρέψει πρόσβαση στα τραπεζικά δεδομένα είναι γιατί οι εμπράγματες εξασφαλίσεις δανείων αξίας δισεκατομμυρίων ευρώ στις τράπεζες στα κατεχόμενα, είναι Ελληνοκυπριακές ιδιοκτησίες οι οποίες έχουν εκτιμηθεί σύμφωνα με την τρέχουσα αξία (και όχι τις αξίες που χρησιμοποιεί η Τουρκική επιτροπή αποζημιώσεων). Στο συνολικό κόστος των αποζημιώσεων πρέπει να ληφθεί υπόψη και να συνυπολογιστεί και το κόστος των αποζημιώσεων που θα αναζητήσουν για απώλεια χρήσης οι νόμιμοι ιδιοκτήτες. Επίσης οι προσφυγές των νόμιμων ιδιοκτητών αλλά και των παράνομων χρηστών στο ΕΔΑΔ πιθανόν να καταλήξουν σε επιπλέον καταβολή αποζημιώσεων. Δεν είναι σαφές ποιος θα κληθεί να αναλάβει αυτό το κόστος.

Δεν πρέπει λοιπόν να μας διαφεύγει ότι η αντιμετώπιση του «περιουσιακού» σχετίζεται απόλυτα με την οικονομικά βιωσιμότητα της συμφωνίας για το Κυπριακό.

5^ον) Σημαντική βελτίωση

Πρόκειται για ένα περίπλοκο ζήτημα για το οποίο – σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε – δεν έχει επιλυθεί κατά τρόπο τελεσίδικο. Οι Τούρκοι επιμένουν ότι σε περίπτωση σημαντικής βελτίωσης από τον παράνομο χρήστη, ο ιδιοκτήτης θα πρέπει να αποδεχθεί άλλες θεραπείες από την αποκατάσταση. Όσοι θυμούνται τα σχέδιο Ανάν είμαι σίγουρος ότι θα θυμούνται επίσης ότι σε περιπτώσεις που ο χρήστης είχε προβεί σε βελτιώσεις μεγαλύτερης αξίας των 3000 λιρών Κύπρου ή του 10% της τρέχουσας αξίας της αρχικής περιουσίας, μπορούσε να διεκδικήσει την ιδιοκτησία της περιουσίας καταβάλλοντας την αρχική αξία της περιουσίας (;) στον νόμιμο ιδιοκτήτη. Το θέμα αυτό περιπλέκεται γιατί προκύπτουν ζητήματα που αφορούν τη μορφή της βελτίωσης, το χρόνο που αυτή έλαβε χώραν, από ποιους χρήστες έγινε, την εκτίμηση του κόστους κ.ο.κ. για τα οποία ομολογώ δεν έχω συγκεκριμένη πληροφόρηση. Επίσης πρέπει να ληφθεί υπόψη η βελτίωση που θα προκύψει σε αγροτικές περιοχές όταν αυτές τύχουν άρδευσης από τον αγωγό που έφερε νερό από την Τουρκία.

6^ον) Παράνομοι χρήστες

Θέμα προκύπτει και για το καθεστώς του παράνομου χρήστη. Οι Ελληνοκύπριοι θέτουν ζήτημα για τους εποίκους, τους παράνομους καταπατητές και για τους ξένους αγοραστές. Ο καθηγητής Μάρκο υπενθύμισε στους διαπραγματευτές την υπόθεση Όραμς όπου δεν θεωρούνται χρήστες και δεν έχουν δικαίωμα αυτοί που αγόρασαν “mala fide” (κακή τη πίστη) δηλαδή οι διάδοχοι αγοραστές.

Επίσης ετέθη θέμα για το καθεστώς του χρήστη. Η διανομή που έγινε από το κατοχικό καθεστώς δεν μπορεί να αναγνωριστεί εάν δεν συνοδεύεται από «μακρά, σταθερή και συνεχόμενη χρήση».

7^ον) Αυτοδίκαιη αποκατάσταση

Οι Ελληνοκύπριοι προσπαθούν να κατοχυρώσουν συγκεκριμένες περιπτώσεις για τις οποίες θα γίνεται αυτόματα αποκατάσταση και χωρίς προσφυγή στην επιτροπή περιουσιών. Τέτοια περίπτωση αναφέρεται η επιστροφή σε κατοικία που είναι ακατοίκητη και δεν υπάρχει παράνομος χρήστης για να μετακινηθεί ή να ζητά αποζημίωση κ.ο.κ.

8^ον) Τουρκοκυπριακές περιουσίες

Υπάρχει προβληματισμός για τις Τουρκοκυπριακές περιουσίες που βρίσκονται στις ελεύθερες περιοχές. Οι περισσότεροι Τουρκοκύπριοι ιδιοκτήτες στις ελεύθερες περιοχές έχουν παραχωρήσει το δικαίωμα ιδιοκτησίας στην κατοχική Κυβέρνηση (waiver). Η παραχώρηση αυτή δεν μπορεί να θεωρηθεί νόμιμη αλλά από την άλλη μπορεί να είναι χρήσιμη στη διαδικασία της ανταλλαγής για να αποφευχθεί το φαινόμενο Τουρκοκύπριοι να κρατήσουν τη γη τους στις ελεύθερες περιοχές και ταυτόχρονα να δικαιωθούν κρατώντας με τον ένα ή άλλο τρόπο, περιουσία και στα κατεχόμενα.

Μεγάλη συζήτηση γίνεται για το δικαίωμα των Τουρκοκύπριων να αποποιηθούν του δικαιώματος ιδιοκτησίας στις Ελληνοκυπριακές περιοχές “opt – out” έναντι Ελληνοκυπριακής περιουσίας στην Τουρκοκυπριακή περιοχή.

9^ον) Απαλλοτρίωση περιουσιών

Υπάρχουν και περιουσίες για τις οποίες ο ιδιοκτήτης δεν θα μπορέσει να διεκδικήσει αποκατάσταση.

Για παράδειγμα έγινε παραδεκτό ότι όπου έχει χρησιμοποιηθεί η ιδιοκτησία για κατασκευή δημοσίου έργου π.χ. αεροδρόμιο, νοσοκομείο, αυτοκινητόδρομος κλπ, ο ιδιοκτήτης θα αποστερηθεί την ιδιοκτησία του και θα τύχει αποζημίωσης ή ανταλλαγής με άλλη «ίσης αξίας» περιουσία. Αυτή η παραδοχή εμφανίζεται και στο σχέδιο Ανάν. Στις συγκλίσεις Ντάουνερ για πρώτη φορά κάνει την εμφάνιση του και ο όρος «νέα δάση», αγροτικές δηλαδή περιοχές που έχουν τύχει αναδάσωσης και έχουν κηρυχθεί «κρατικά δάση». Στις δημόσιες περιοχές συγκαταλέγονται και οι περιοχές στρατιωτικής χρήσης που στο σχέδιο Ανάν τίθενται υπό κρατική ιδιοκτησία και εξαιρούνταν από τη διαδικασία επιστροφής. Σήμερα, δεν γνωρίζουμε ακριβώς τι θα γίνει γι’ αυτές τις δύο κατηγορίες, ιδιαίτερα δεδομένου ότι δεν έχει αποφασιστεί ακόμη τι μέλλει γενέσθαι στο θέμα της ασφάλειας και της παραμονής ξένων στρατευμάτων.

Είναι αξιοσημείωτο πάντως ότι εάν αυτές οι περιοχές παραμείνουν στρατιωτικής χρήσης (εφόσον παραμείνουν στρατεύματα μετά τη λύση), οι ιδιοκτήτες αυτόματα θα αποζημιωθούν, ενώ αντιθέτως εάν απομακρυνθούν τα στρατεύματα, αυτοδίκαια θα αποδοθούν στους ιδιοκτήτες τους.

Επίλογος

Το «περιουσιακό» έχει καταντήσει πλέον να είναι ένα περίπλοκο και δυσεπίλυτο πολιτικό ζήτημα, το οποίο δυστυχώς έχει αποστεωθεί από τη νομική πτυχή και αξιακή του βάση. Οι διευθετήσεις που αναμένω ότι σύντομα θα καταστούν συγκλίσεις και συμφωνία θα αφήνουν χιλιάδες πολίτες ανικανοποίητους ενώ σε άλλους θα δημιουργήσουν προσδοκίες. Όμως κανένας δεν μπορεί (και δεν του επιτρέπεται) να μην εκτιμήσει το οικονομικό κόστος που θα φορτωθεί το σύνολο της Κυπριακής οικονομίας και κατ’ επέκταση ο Κύπριος πολίτης, από την εφαρμογή των προνοιών της συμφωνίας που αφορούν το «περιουσιακό».

Σε μια από τις σπάνιες συναντήσεις μου με τον κ. Ντάουνερ μου αποκάλυψε ότι δεν πρέπει επουδενί να γίνει άμεση καταβολή των αποζημιώσεων, διότι αυτό και μόνο το γεγονός θα προκαλέσει πληθωριστικές τάσεις στην Κυπριακή οικονομία και πιθανόν αρνητικές ανατροπές. Είμαι βέβαιος ότι αυτά τα θέματα δεν θα αφεθούν στην τύχη.

Ενώ λοιπόν το «περιουσιακό» δεν είναι κατ’ εξοχήν ζήτημα του σκληρού πυρήνα της διζωνικότητας (θέλω να πω ότι ακόμα και σε λύση ενιαίου κράτους θα είχαν προκύψει τα ίδια θέματα προς επίλυση), η επιμονή της Τουρκικής πλευράς για εξασφαλισμένη πλειοψηφία πληθυσμού και περιουσίας στην υπό Τουρκικό έλεγχο βόρεια περιοχή της Κύπρου, το μετατρέπει σε εργαλείο εφαρμογής της πιο σκληρής και ανομιμοποίητης διζωνικότητας.

Το «περιουσιακό» όπως συζητείται σήμερα, μακράν των αρχών του διεθνούς δικαίου, των ψηφισμάτων του ΟΗΕ και της φυσικής δικαιοσύνης δεν οδηγεί στην δικαίωση των προσφύγων και εκτοπισμένων. Μόνο η καθολική εφαρμογή του δικαιώματος αποκατάστασης με παράλληλη εφαρμογή μέτρων θεραπείας (π.χ. αποζημίωση, εθελοντική ανταλλαγή κ.ο.κ) για τους παράνομους χρήστες και καταπατητές θα μπορούσε να δώσει μια δίκαιη και βιώσιμη λύση στο ζήτημα.

Επέλεξα ως επίλογο να σας μεταφέρω τα λόγια του Α. Μαυρογιάννη (Ελληνοκύπριου διαπραγματευτή):

«Μην έχετε την αγγελική γνώμη πως η επιστροφή είναι αναπαλλοτρίωτο δικαίωμα. Δεν είναι έτσι». (7/11/2016)

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΟΙ ΕΙΚΟΣΙ ΔΥΟ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΠΕΡΙΟΥΣΙΩΝ

Περιουσία που βρίσκεται σε τοποθεσία που υπόκειται σε εδαφική προσαρμογή.
Περιουσία που βρίσκεται σε τοποθεσία που δεν υπόκειται σε εδαφική προσαρμογή.
Περιουσία που χρησιμοποιείτο για επιχειρηματικούς σκοπούς (συμπεριλαμβανομένου βιομηχανικά κτίρια, συσκευαστικές αποθήκες) κατά τη στιγμή της στέρησης της περιουσίας.
Περιουσία στην οποία κατασκευάστηκαν κτίρια μετά την στέρηση της περιουσίας. Περιουσία που αναπτύχθηκε σημαντικά, συμπεριλαμβανομένου αυτών που αναπτύχθηκαν ως μέρος γενικής υποδομής μετά τον εκτοπισμό.
Περιουσία που χρησιμοποιείται για κοινωφελείς σκοπούς
Περιουσία που χρησιμοποιείτο ως κατοικία από τον ιδιοκτήτη που την έχει στερηθεί, κατά την στιγμή του εκτοπισμού.
Περιουσία που χρησιμοποιείτο ως κατοικία αλλά όχι από τον ιδιοκτήτη που την έχει στερηθεί κατά την στιγμή του εκτοπισμού.
Περιουσία που χρησιμοποιείται σήμερα από πρόσωπα που είναι οι ίδιοι εκτοπισμένοι ιδιοκτήτες περιουσίας.
Περιουσία που χρησιμοποιείται σήμερα από πρόσωπα που δεν είναι οι ίδιοι εκτοπισμένοι ιδιοκτήτες περιουσίας.
Περιουσία που δεν χρησιμοποιείται.
Περιουσία που ήταν / είναι οικόπεδα και γη με προοπτικές ανάπτυξης.
Περιουσία που ήταν / είναι γεωργική γη.
Περιουσίες που υπέστησαν φυσική φθορά ή που καταστράφηκαν μετά την αποξένωση της περιουσίας και είναι αδύνατο να επαναφερθούν.
Περιουσία που δεν διεκδικήθηκε μέσα στην καθορισμένη χρονική περίοδο που συμφωνήθηκε, μετά την έναρξη ισχύος της συμφωνίας.
Περιουσία που χρησιμοποιείτο ως εξοχική κατοικία κατά την στιγμή του εκτοπισμού.
Περιουσία που άνηκε / ανήκει σε φυσικό πρόσωπο.
Περιουσία που άνηκε / ανήκει σε ιδιωτικές οικογενειακές επιχειρήσεις και οικογενειακές εταιρείες.
Περιουσία που άνηκε / ανήκει από άλλα νομικά πρόσωπα.
Περιουσία που ανήκει στο ΕΒΚΑΦ, την Αυτοκέφαλη Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία της Κύπρου όπως επίσης και άλλες Εκκλησίες και άλλα θρησκευτικά ινστιτούτα. Περιουσίες που χρησιμοποιείτο ως θρησκευτικοί χώροι το 1963/1974.
Περιουσία που ανήκει στο ΕΒΚΑΦ, την Αυτοκέφαλη Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία της Κύπρου όπως επίσης και άλλες Εκκλησίες και άλλα θρησκευτικά ινστιτούτα και δεν χρησιμοποιείτο ως θρησκευτικοί χώροι το 1963/1974.
Περιουσία που είναι τόσο μικρή ή ανήκει σε τέτοιο αριθμό συνιδιοκτητών που το καθιστά αδύνατο να διαχωριστεί ή για άλλο λόγο προβληματική.
Περιουσία που έχει πουληθεί από τον πρώην χρήστη σε τρίτους, που δεν είναι ιδιοκτήτες που στερήθηκαν την κατοχή της περιουσίας τους μετά τον εκτοπισμό.

Τρίτη 20 Δεκεμβρίου 2016

Ημερίδα Στελεχών για το Κυπριακό, Τρίτη 20 Δεκεμβρίου 2016

Δεν υπάρχουν σχόλια: