Προκλήσεις του 2014

Η νέα χρονιά προβλέπεται να είναι ιδιαίτερα δύσκολη για την οικονομία και τα Κυπριακά νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Θα είναι η δεύτερη χρονιά εφαρμογής ενός σκληρού και άδικου μνημονίου, που εφαρμόστηκε υπό την πίεση αβάσταχτων εκβιασμών.

Αναμένεται – στα πλαίσια των προβλέψεων του μνημονίου – ότι μέσα στο 2014 θα συνεχιστεί και θα βαθύνει η ύφεση, θα ενταθούν φαινόμενα υποπληθωρισμού και ανεργίας, θα μειωθεί το βιοτικό επίπεδο των Κυπρίων και το ύψος των εισοδημάτων τους. Η παραγωγή και η κατανάλωση θα περιοριστούν.

Όλα τα πιο πάνω δεν είναι δικές μου προβλέψεις. Περιλαμβάνονται στις εκτιμήσεις των δανειστών μας και επιβεβαιώνονται (λίγο ως πολύ) από την πραγματικότητα. Κάποιες ελαφρές διαφοροποιήσεις προς το καλύτερο, δεν πρέπει να μας οδηγούν σε εφησυχασμό και αδράνεια.

Η πιστή (σχεδόν τυφλή) εφαρμογή του μνημονίου – ισχυρίζεται η Κυβέρνηση και συμπολίτευση – είναι η μόνη οδός εξόδου από την κρίση. Η αναδιάρθρωση των Κυπριακών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων (τράπεζες, συνεργατισμός) έχει ολοκληρωθεί σχεδόν, αλλά τα προβλήματα στις τράπεζες παραμένουν. Η ρευστότητα είναι μηδαμινή και η κεφαλαιακή επάρκεια παραμένει επισφαλής. Οι περιορισμοί στη διακίνηση των κεφαλαίων, μπορεί να έσωσαν τις τράπεζες αλλά έχουν στραγγαλίσει την οικονομία. Τα ψηλά στεγαστικά και επιχειρηματικά επιτόκια (τα πιο ψηλά στην Ευρωζώνη) αποτελούν ένα άλλο πολύ σοβαρό εμπόδιο για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Η διαχείριση των επισφαλών και μη εξυπηρετούμενων δανείων, το κυνήγι των μεγάλων χρεωστών των Τραπεζών, η διαχείριση των ξένων καταθετών κ.ο.κ. αποτελούν τις μεγάλες προκλήσεις για τις Κυπριακές τράπεζες.

Είναι φανερό ότι μέσα στο 2014 η Κυπριακή οικονομία έχει να αντιμετωπίσει τεράστιες προκλήσεις. Το 2014 είναι η χρονιά στην οποία όχι μόνο πρέπει να διασωθεί το τραπεζικό σύστημα αλλά παράλληλα να εξυγιανθεί από τις χρόνιες παθογένειες του. Ταυτόχρονα, πρέπει να διασφαλιστεί ότι η προσπάθεια για διάσωση και εξυγίανση των τραπεζών, δεν πρέπει να στρέφεται κατά της πραγματικής οικονομίας και τις ευημερίας των πολιτών. Αυτή η προσπάθεια για εξισορρόπηση των δύο αυτών στόχων είναι ιδιαίτερα περίπλοκη. Δεν είναι μια εύκολη υπόθεση και αποτελεί μείζον πρόκληση για την Κυβέρνηση, τις τραπεζικές και ελεγκτικές αρχές αλλά και τους κοινωνικούς εταίρους.

Το 2014 θα είναι η χρονιά των αποκρατικοποιήσεων κάποιων κερδοφόρων ημικρατικών οργανισμών. Αποτελεί μεγάλη πρόκληση η διαχείριση σε νομοθετικό επίπεδο και προγραμματισμό αυτού του κρίσιμου θέματος. Ελπίζω να ληφθούν υπόψη οι εύλογες ανησυχίες των εργαζομένων για το μέλλον των ημικρατικών οργανισμών. Ανησυχίες όμως έχουν και οφείλουν να έχουν κι άλλοι. Η Κυβέρνηση, τα πολιτικά κόμματα, η Βουλή και οι άλλοι φορείς της πολιτείας, οφείλουν να διασφαλίσουν ότι δεν θα ξεπουληθεί δημόσια υπηρεσία, ότι δεν θα δημιουργηθούν κρατικά μονοπώλια και γενικώς η αναγκαστικές – όπως προκύπτει από το μνημόνιο και τη βούληση της Κυβέρνησης – αποκρατικοποιήσεις, δεν θα γίνουν για το όφελος οποιοδήποτε προσωπικού συμφέροντος, αλλά αυστηρά για το δημόσιο συμφέρον. Αν δεν τηρούνται αυτές οι προϋποθέσεις τότε προφανώς οι σχεδιασμοί για τις αποκρατικοποιήσεις πρέπει - κατά την άποψή μου – να ανατραπούν.

Μέσα στο 2014 – και παρά τη σχετική πρόνοια του μνημονίου – επιβάλλεται να διασφαλιστούν τα δικαιώματα χιλιάδων πολιτών και εργαζομένων. Η μείωση των επιτοκίων, η διασφάλιση της πρώτης κατοικίας και η προστασία των μικροφειλετών (πάντα με τα ορθά κριτήρια) είναι ένα μεγάλο στοίχημα για την Κυπριακή πολιτεία. Επίσης πρέπει να βρεθεί τρόπος να δημιουργηθεί ένα αποτελεσματικό δίχτυ προστασίας για τις ευάλωτες ομάδες του λαού.

Βέβαια ολόκληρο το πολιτικό και νομικό σύστημα της χώρας θα κριθεί μέσα στο 2014 σε ένα πολύ σοβαρό ζήτημα, δηλαδή στην ικανότητα του να αποδώσει  δικαιοσύνη και να επιβάλει τιμωρία στους ενόχους. Άποψη μου είναι ότι δεν μπορεί να κτιστεί το οικοδόμημα της Κυπριακής οικονομίας με τα υλικά κατεδάφισης και τα ερείπια. Πρέπει να καθαρίσουν οι στάβλοι του Αυγεία. Χωρίς εμπέδωση μιας καθολικής αντίληψης δικαιοσύνης, αν δεν νιώθουμε δηλαδή όλοι ότι εργαζόμαστε για το καλό του τόπου κι όχι για να εκμεταλλεύεται τον κόπο μας ο κάθε πλουτοκράτης ή το όποιο λαμόγιο και απατεώνας, δεν πρόκειται να προκύψει επανεκκίνηση της οικονομίας.

Ένα μεγάλο στοίχημα για την οικονομία της χώρας είναι η αντιμετώπιση των ψηλών ποσοστών ανεργίας. Έχω την άποψη ότι γίνεται μεγάλη προσπάθεια από τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες αλλά και ιδιωτικούς φορείς. Όμως άραγε είναι αρκετή αυτή η προσπάθεια; Το 2013 είχαμε τον πιο ψηλό ρυθμό αύξησης της ανεργίας στην Ευρώπη. Έχουμε φτάσει σε πρωτοφανείς αριθμούς. Η ανεργία οδηγεί σε σωρεία οικογενειακών και κοινωνικών προβλημάτων. Οδηγεί στη μετανάστευση νέων και στην κοινωνική απαξίωση .Χρειαζόμαστε έστω και μικρής κλίμακας «νησίδες ανάπτυξης». Από πού θα προκύψουν; Θα μπορούσαν να είχαν προκύψει από ένα κρατικό προϋπολογισμό που θα ήταν περισσότερο λιτός χωρίς άσκοπες δαπάνες, σπατάλες και πολυτέλειες (π.χ. πλουσιοπάροχα επιδόματα και προνόμια αξιωματούχων) και – έστω και λίγο – αναπτυξιακούς. Δεν χρειάζονται πολλά για να ανοίξουν οι πρώτες θέσεις εργασίας.

Ορθή στόχευση και προγραμματισμός αρκούν. Επίσης χρειάζεται διεκδίκηση και απορρόφηση όλων των δυνατοτήτων που προσφέρουν Ευρωπαϊκοί πόροι χρηματοδότησης. Η Κύπρος πρέπει να απαιτήσει ένα Ευρωπαϊκό σχέδιο Μάρσαλ, που θα στηρίξει γενναία με Ευρωπαϊκούς πόρους την ανάπτυξη στις χώρες του Νότου.

Δυστυχώς βλέπουμε και πάλι να περιμένουν κάποιοι εναγωνίως τις ξένες μεγάλες επενδύσεις. Δεν τις αποκλείουμε βέβαια, αλλά οφείλουμε να προειδοποιήσουμε. Σε εποχές οικονομικής αδυναμίας, μικρές χώρες σαν τη δική μας, γίνονται στόχος κερδοσκοπίας. Διάφοροι γυρολόγοι «επενδυτές», γυροφέρνουν ως όρνεα το πτώμα και αναμένουν μια ευκαιρία για αρπαχτή. Εμείς πάντως ως Οικολόγοι έχουμε μια πολύ σοβαρή επιφύλαξη σε σχέση με τη λεγόμενη επανεκκίνηση. Ελπίζουμε να μην είναι «προς τα πίσω», δηλαδή να επαναλαμβάνει τα ίδια λάθη και να αναπαράγει τις ίδιες λογικές. Η φύση και τα ανθρώπινα δικαιώματα, η ποιότητα ζωής των ανθρώπων, δεν μπορούν να θυσιαστούν και πάλι, στο όνομα της ανάπτυξης.

Ας μην θεοποιούνται (ή να δαιμονοποιούνται) οι μεγάλες επενδύσεις κι ας μην μένουμε άπραγοι, μέχρι να εμφανιστούν. Μπορούμε να προσελκύσουμε επενδυτικό ενδιαφέρον και σε μικρές νέες μορφές ανάπτυξης (ή και παραδοσιακές), μικρής κλίμακας, πιο βιώσιμες και ευέλικτες. Οφείλουμε να θυμηθούμε τον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα της οικονομίας (γεωργία, κτηνοτροφία, βιομηχανία) και να απομακρυνθούμε από το φανατικό μονοπώλιο των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών και της ανάπτυξης γης. Η πράσινη ανάπτυξη μπορεί να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας. Η γαλάζια ανάπτυξη, ιδιαίτερα σε ένα κράτος – νησί, πρέπει να τύχει ιδιαίτερης προσοχής. Η ανάπτυξη νέων τεχνολογιών και η αξιοποίηση της έρευνας, είναι ένας τομέας πολύ υποσχόμενος και για την Κύπρο.

Το 2014 θα είναι αναμφίβολα δύσκολο. Όπως έγραψε και ο Πάολο Κοέλο στον «Αλχημιστή», η πιο σκοτεινή ώρα της νύκτας είναι λίγο πριν να ξημερώσει. Ας κάνουμε το «σκοτεινό» 2014, το γλυκαυγές της νέας βιώσιμης και αειφόρου Κυπριακής οικονομίας.